Woordvindingsproblematiek (04-06-2013)

Door: Mieke Kooi,

Logopedist Expertisecentrum kinderen en jongeren

RMC Groot Klimmendaal, Arnhem

Anderhalf jaar geleden kwam Jacco bij mij om zijn taal- en spraakontwikkeling in kaart te brengen. Jacco (en daarmee het hele gezin) had een turbulente periode achter de rug van veel epileptische aanvallen en ziekenhuisopnames. Op het moment dat Jacco bij mij kwam, waren er minder aanvallen en kreeg hij veel minder medicatie; een goed moment om hem te testen en observeren.

Tijdens de logopedische observaties merkte ik op dat Jacco over het algemeen traag reageerde en regelmatig aarzelde, zichzelf herhaalde of woorden herhaalde. Meer specifiek merkte ik op dat Jacco vaak een verkeerd woord gebruikt (bijv. stoel in plaats van tafel), dat hij soms helemaal geen antwoord gaf of mij halverwege een antwoord vragend aankeek. Dit laatste was voor mij reden om op de woordvinding van Jacco te gaan letten. Het is voor een kind van 6 ½ toch wel vreemd dat hij poes zegt in plaats van vogel. De leerkracht herkende dit aanvankelijk niet, wel zagen ze in de klas veel gedragsproblemen.

 Woordvindingsproblemen hebben niet te maken met het woord niet ‘kennen’, maar met het ‘vinden’ van het goede woord.  Kenmerken zijn o.a. traagheid, pauzes van meer dan 4 seconden, stopwoorden, zelfherhalingen, gebaren en vervangingen door andere woorden die óf een vergelijkbare klank hebben óf in betekenis dicht bij elkaar liggen.

Er zijn drie typen kinderen met woordvindingsproblemen: kinderen die woorden traag èn fout benoemen, kinderen die traag maar goed benoemen en kinderen die snel, doch fout benoemen.

In de opslagsystemen waar je je woorden en betekenissen bewaart, is het bij een woordvindingsprobleem soms lastig om de juiste verdieping, kast of la te vinden. Ook is het soms moeilijk om bijpassende lades te combineren of een la helemaal te sluiten (herhalingen van een woord of zin). Kinderen hebben dit soms zelf in de gaten (“Zijn dit champignons?”, vragende/onzekere blikken) of krijgen negatieve respons en dit kan weerslag hebben op zelfvertrouwen en gedrag. Sommige kinderen, zo ook Jacco, hebben in bepaalde categorieën meer problemen (dieren, kleuren).

Inmiddels worden de woordvindingsproblemen herkend door ouders en leerkrachten, heb ik ze kunnen vertellen waardoor dit bijzondere fenomeen wordt veroorzaakt en zijn er adviezen gegeven over hoe ze hiermee kunnen omgaan. En dat is ook wel nodig, want er kunnen maar al te gemakkelijk misverstanden ontstaan. Het visualiseren (met hulp van plaatjes en gebaren) van gesproken taal, langzamer spreken tijdens het geven van een opdracht en structuur bieden in de dag, zijn adviezen die Jacco kunnen ondersteunen. Zo wordt een deel van de problemen van Jacco, die voorheen als gedragsproblemen werden benoemd, nu communicatieproblemen; met een daarbij passende (andere) aanpak.

De logopedische behandeling  is wat betreft de woordvinding bij Jacco gestart als onderzoekende behandeling: welke strategieën helpen Jacco het meest? Is het voldoende om een eerste letter(greep) te zeggen (ik: tá, Jacco: tafel) of is het bijvoorbeeld makkelijker om vanuit het benoemen van inhoudelijke kenmerken van het woord (ik: je kan er op zitten, het heeft poten en staat vaak bij een tafel, Jacco: stoel). De behandeling is momenteel vooral gericht op het aanleren van deze strategieën om een woord terug te vinden, reactiesnelheid en geheugentraining. Maar ook heel belangrijk, is het opdoen van succeservaringen in de communicatie. Door het aanbieden van veel structuur en daardoor voorspelbaarheid, weet Jacco wat er van hem wordt verwacht. Dit geeft basisveiligheid: Jacco hoeft geen extra denkcapaciteit te stoppen in wat er van hem wordt verwacht en kan hierdoor goed meedoen. Het lukt ons samen om veel werk te verzetten in de twee keer een half uur per week.

Jacco checkt inmiddels steeds vaker of hij het goede woord heeft gebruikt. Hij kan door het benoemen van kenmerken van een voorwerp of dier het goede woord via de bijbehorende woorden (plaatje vogel: “die kan vliegen, het is een vogel”) soms vinden. Ook helpt het hem vaak om de eerste letter(s) van een woord te geven of het gebaar te maken. En soms…… helpt er even niets, maar probeer ik hem het gevoel te geven dat ik dat begrijp en accepteer……. en gaan we vervolgens weer vrolijk verder.